"نظام سلامت" کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رشد بسیار چشمگیری در عرصه‌های مختلف داشته است؛ از کاهش چشمگیر مرگ و میر مادران و کودکان گرفته تا بی‌نیازی از اعزام بیماران به خارج از کشور.
یکی از معضلاتی که در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی وجود داشت، میزان دسترسی مردم به پزشکان متبحر و متخصص بود؛ در سال 1359 به دلیل وضعیت نابسامان تربیت نیروی انسانی در دانشگاه‌های کشور، ستاد انقلاب فرهنگی به دستور امام خمینی(ره) تشکیل شد که رسالت بازبینی و تدوین برنامه‌های دانشگاهی را برعهده داشت.
بررسی‌های این ستاد طی سال‌های 1359 تا 1361 نشان داد که کمبود شدید نیروی انسانی در اکثر نقاط کشور به جز شهر تهران بسیار چشمگیر بود؛ به نحوی که در برخی از مناطق کشور به ازای هر 18000 نفر یک پزشک وجود داشت. این امر سبب جذب هزاران پزشک خارجی شده بود که البته عمده آن‌ها در سطح کارشناسی بودند.
در حالی که در سال‌های قبل از انقلاب، ایران مجبور بود به دلیل عدم برخورداری از نیروهای پزشک، از کشورهای خارجی نیروهایی وارد کشور کند که کیفیت ارائه خدماتشان پایین بود؛ میزان پذیرش دانشجویان پزشکی در چهار دهه گذشته به سرعت افزایش یافته است و تعداد پذیرش دانشجویان پزشکی از 1200 نفر در سال 57 به 6677 نفر در سال 97 و 9600 نفر در سال جاری رسیده است.
نمودار زیر میزان افزایش تعداد پزشکان در 4 دهه اخیر را نشان می‌دهد:
در حالی که در سال‌های پیش از انقلاب هزاران کارشناس پزشکی از فیلیپین، بنگلادش، پاکستان و هندوستان در کشور خدمات درمانی به مردم ارائه می‌کردند، در سال‌های گذشته تعداد آن‌ها به صفر رسیده و خدمات درمانی از سوی متخصصین ایرانی به بیماران کشور ارائه می‌شود. در سال 1364 تعداد پزشکان خارجی مستقر در ایران 3153 نفر بوده در حالی که این تعداد در سال 94 یعنی در طول 30 سال، به صفر رسیده است.
جدول زیر به خوبی روند خودکفا شدن در آموزش پزشکی در سال‌های پس از انقلاب را نشان می‌دهد. تعداد دانشکده‌های پزشکی از 9 مورد در سال 1358، به 70 دانشگاه و دانشکده در سال 1402 رسیده است.
فراهم شدن دسترسی مردم به مراقبت‌های بهداشتی اولیه
راه‌اندازی نظام شبکه بهداشتی و درمانی کشور به عنوان الگوی موردتأیید سازمان جهانی بهداشت نیز از دیگر دستاوردهایی بود که در نظام سلامت در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی حاصل شد.
این امر باعث تربیت نیروی بهورز برای ارائه خدمت در روستاها و مناطق دورافتاده و فراهم شدن دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و درمانی، آموزش بهداشت به عموم جامعه، مبارزه با بیماری‌های واگیر و مستقر شدن یک پزشک در شبکه بهداشتی به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت شد.
این اقدام باعث شد تا میزان دسترسی مردم مناطق محروم و روستایی به خدمات سلامت که در سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی کمتر از 5 درصد بود؛ به 98 درصد برسد.
یکی از نتایج ملموس راه‌اندازی شبکه بهداشتی و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی، کاهش مرگ و میر کودکان و مادران باردار بود؛ میزان مرگ و میر کودکان زیر یک سال در سال 1357، تعداد 120 نفر در هر هزار تولد زنده بود که این آمار در سال 1397 به 14 نفر رسید و اکنون زیر 13 نفر است.
رشد 20 ساله امید به زندگی در سال‌های پس از انقلاب
در پی بهبود وضعیت مراقبت‌های بهداشتی اولیه و رشد علمی ایران در زمینه پزشکی، شاخص امید به زندگی ایرانی‌ها نیز افزایش 20 ساله پیدا کرد! پیش از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، میزان امید به زندگی در مردان 57 و در زنان 55 سال بود اما امروزه این شاخص به بالای 75 سال در هر دو جنس رسیده است.
ذخیره 250 هزار میلیاردی منابع با پیوند عضو در داخل کشور
پس از صدور فتوای تاریخی امام راحل (ره) در 31 اردیبهشت 1368، مبنی بر مجاز بودن پیوند از اعضای افراد مرگ مغزی و تلاش پزشکان ایرانی برای دستیابی به قله‌های افتخار در زمینه پیوند عضو، مردم ایران برای دریافت عضو پیوندی از اعزام به کشورهای خارجی بی‌نیاز شدند. این خوداتکایی و توانمندی پزشکان ایرانی در مداوای بیماران، باعث شد تا نام ایران در پیوند اعضا نیز در جهان بدرخشد و ایران رتبه اول اهدا عضو را در آسیا و رتبه سی و دوم را در جهان کسب کند.
بر اساس اعلام انجمن اهدای عضو ایرانیان، تا پیش از این فتوا، افرادی که نیازمند پیوند عضو بودند باید چندین هزار دلار هزینه می‌کردند تا پس از اعزام به کشورهای خارجی، تحت عمل جراحی پیوند قرار بگیرند، در حالی که در سال‌های اخیر و با خودکفایی ایران در پیوند اعضا، 70 هزار نفر از بیماران نیازمند پیوند، دوباره به زندگی بازگشته‌اند و حدود 250 هزار میلیارد تومان ارز در کشور ذخیره شده است.
ایران سرآمد کشورهای آسیایی در طب انتقال خون
سابقه انتقال خون در ایران به سال‌های ابتدایی دهه 20 هجری شمسی باز می‌گردد. در آن سال‌ها با توجه به نوپا بودن طب انتقال خون دریافت خون از داوطلبان برای تزریق به بیماران به سختی انجام میشد. در آن زمان بیمارستان‌های ارتش و مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران از نخستین مراکزی بودند که نسبت به جمع‌آوری خون از میان اعضا و داوطلبان خود اقدام کردند.
با افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، جمع‌آوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود و تنها راه چاره، پرداخت مبالغی در برابر دریافت خون بود؛ به همین دلیل پای واسطه‌ها به ماجرای انتقال خون باز شد.
آن طور که در روایت‌های گذشتگان آمده، در آن زمان بنگاه‌هایی تشکیل شد که خون را در ازای پرداخت مبالغ اندکی از مردم می‌خریدند و به بهای گزاف به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند. مشتریان این بنگاه‌ها را عمدتاً افراد بی‌خانمان و یا معتاد تشکیل می‌دادند و بنابراین کنترل و نظارت کافی روی کیفیت خون‌های مصرفی در مراکز درمانی وجود نداشت.
پس از کش و قوس‌های فراوان در نهایت سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد سال 1353 تأسیس شد. تأسیس سازمان انتقال خون منجر به پایان فعالیت غیررسمی دلال‌های خون شد؛ اما با توجه به عدم شناخت کافی اقشار مختلف جامعه با اهدای خون در آن زمان، خون از آشنایان و بستگان فرد بیمار دریافت میشد.
در زمان حاضر افزایش میزان آگاهی مردم با آموزش‌هایی که توسط نظام سلامت ارائه شده، باعث شده تا تمام فرآورده‌های خونی به صورت داوطلبانه از سوی مردم اهدا شود. رشد وضعیت پایش و سلامت خون‌های اهدایی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، ایران را به یکی از پنج کشور برتر آسیا در زمینه طب انتقال خون در آسیا تبدیل کرده است. سازمان انتقال خون ایران در سال 92 به دلیل عملکرد مناسب در زمینه آموزش و پژوهش، به عنوان مرکز همکار سازمان جهانی بهداشت انتخاب شد و در سال 1396 به خاطر عملکرد عالی، این همکاری به مدت 4 سال دیگر تمدید شد و کشور ما تنها کشور منطقه است که در امر آموزش مراکز انتقال خون دارای این سابقه درخشان است.
وابستگی شدید به واردات دارو در دوران پهلوی
نگاهی به وضعیت صنعت دارو در سال‌های پیش از انقلاب، از عقب‌ماندگی زیاد در زمینه تأمین داروهای مورد نیاز مردم و وابستگی شدید به کشورهای غربی حکایت دارد. در دوران پهلوی تنها حدود 20 تا 30 درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولیدی تشکیل می‌داد و کشور در تأمین دارو همواره نگاه به خارج از مرزها داشت اما آمار تولیددارو در کشور امروزه به 99 درصد رسیده و تنها در یک درصد داروهای مصرفی کشور، وابسته به واردات هستیم همچنین در آن زمان تنها سه شرکت پخش دارو فعال بودند اما امروزه بیش از 66 شرکت توزیع دارو در حال پخش داروهای مورد نیاز مردم در همه استان‌ها هستند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه "نظام نوین دارویی" در سال 1358 در قالب یک طرح به "شورای انقلاب اسلامی" تسلیم شد و اولین فهرست داروهای ژنریک به‌نام "لیست ژنریک" در سال 1359 مشتمل بر حدود 520 ماده شیمیایی تدوین شد.
اگرچه امروزه نظام سلامت به دلیل تحریم‌ها و موانعی که پیش رو دارد، ممکن است با چالش‌ها و مشکلاتی نیز روبه‌رو باشد اما مقایسه وضعیت سلامت در دوره پهلوی با امروز، نشان‌گر فتح قله‌های افتخار در حوزه سلامت با اتکا بر توانمندی دانشمندان ایرانی است؛ قله‌های افتخاری که تا چند دهه پیش، صرفاً در انحصار چند کشور پیشرفته جهان بود اما اکنون در تصرف جوانان نخبه انقلابی است.
منبع : خبرگزاری تسنیم
